Het verdwenen suikerpaleis van Ellewoutsdijk

Meteen bij binnenkomst van Ellewoutsdijk is het raak. Demeter, godin van de landbouw, heet welkom. Ze staat fier op haar zuil, een korenaar in haar linkerhand, rechts een boeketje veldbloemen. Meer dan honderd jaar resideert ze daar in het dorp onderaan de Westerscheldedijk. Opgepoetst en wel, ze heeft er wel eens groezeliger uit gezien.

Het is niet meer voor te stellen. Gewoon, aan de doorgaande weg in het Zeeuwse dorp, stond een paleis dat met alle torentjes en versieringen niet had misstaan in 'duizend en één nacht'. Bij de bevrijding in 1944 werd het landhuis plat gebombardeerd, op de uitkijktoren in de tuin was een Duitser met een verrekijker gesignaleerd. Er werden twee nieuwe huizen op de vrijgekomen grond gebouwd die in niets meer aan het verwoeste buitenhuis doen denken.

Het voor Zeeuwse begrippen buitenissige bouwsel heeft alles te maken met de baggeraarsfamilie Van Hattum uit Sliedrecht. Meer speciaal met Jan Christiaan van Hattum (1837-1909), die als JC door het leven ging. Hij bouwde het familiebedrijf uit tot een concern, dat een vooraanstaande rol speelde bij gigaklussen als het graven van het Panamakanaal. Ook werkte hij aan zeeweringen, spoorlijnen en bruggen in een tijd, dat Nederland zich opmaakte om een moderne natie te worden. Voor een baggeraar als JC viel er goud geld te verdienen. Dat deed hij ook.

In 1860 bezocht JC Ellewoutsdijk in de hoop daar goede dijkwerkers te vinden. Dat lukte. Bovendien ontmoette hij er Frederika Prümers (1840-1906), de dochter van de plaatselijke notaris. Ze trouwden in 1862. Anna van Suchtelen schrijft: ,,JC heeft zijn hart verpand aan haar dorp, aan heel Zeeland zoals hij stellig beweert.'' Dat klopte. Bij de baggeraar thuis in Sliedrecht klotste het geld tegen de plinten. JC kon het breed laten hangen. Hij kocht voor 17.000 gulden de ambachtsheerlijke rechten van Ellewoutsdijk over van zijn schoonmoeder. Daarmee werd hij meteen eigenaar van het dan nog bescheiden buitenhuis Zorgvliet en het daarbij behorende burchtterrein aan de overkant van de de weg.

In 1880 en volgende jaren werd er een compleet nieuwe vleugel aan het huis gebouwd in de Oriëntstijl die het huis al kenmerkte. Bij oplevering waren er 29 kamers gerealiseerd, met drie schilderijzalen voor de kunstcollectie van JC en een toneelzaal met een draaiend podium. De centrale verwarming was een verrassende nieuwigheid. Een koetshuis, een druivenkas, een theehuis, een broeikas, een nepruïne, een volière, een plantenkas, een oude slotgracht met een bruggetje, Demeter en andere tuinbeelden, een prieel dat in 1889 op de wereldexpo van Parijs werd gekocht. Zorgvliet werd een vakantieverblijf dat allure uitstraalde.

Ellewoutsdijk heeft M.J. van Hattumhuis en een Van Hattumstraat. Bij de jaarlijkse handboogschietwedstrijden op 8 augustus wordt nog steeds om de wisselbeker gestreden, die Jaan van Hattum in 1927 voor het eerst uitreikte.

Anna van Suchtelen: Versailles aan de Schelde - Uitgeverij Cossee, 320 pagina's, 24,99 euro. Presentatie: woensdag in 't Kerkje van Ellesdiek, inloop vanaf 15.45 uur, de Zeeuwse auteur Kees Slager ontvangt het eerste exemplaar.