Er is een mannetje komen inwonen

Buurman Bauke had de ziekte ook, Parkinson. De wereld werd beperkt tot zijn huis, daarna tot de woonkamer, vervolgens tot de stoel, uiteindelijk tot het bed. Wat bleef was zijn opgewekte pessimisme. Wanneer ik hem na de zoveelste valpartij moest oprapen, bijvoorbeeld tussen de scherpe scherven van de gesneuvelde glazen salontafel, wist hij door een grapje het zware moment toch licht te maken. Zo’n houding, een dergelijke toon meen ik ook te herkennen in ‘Oase’, de bundel met naar nadrukkelijk wordt aangekondigd de laatste gedichten van Jos Daelman, in 1937 geboren te Zwijndrecht (Antwerpen). 

Dat woord ‘laatste’ valt vaker, bijvoorbeeld in een noot bij een van de gedichten: ‘Axel. Zeelands stadje, waar de dichter Jos Daelman zijn laatste jaren verbleef’. En goed om zich heen keek, getuige een gedicht ‘Zeeuwse Vrouwen’ waarin hij constateert: ‘Zoals vrouwen hier fietsen/ sterk, bloot uit de dijen, zo zelfbewust,/ is meer dan enkel aanwezig zijn’.

Daelman, aanvankelijk actief onder het pseudoniem Walter Zone, is een vooraanstaande verschijning in de Vlaamse poëzie. Sinds zijn debuut uit 1959 publiceerde hij vele bundels, maar via de uitgebreide bloemlezing ‘Herdersuur’ (1996) kun je kennismaken met zijn werk. Waarin vrouwen, en niet alleen de Zeeuwse, vaker worden geëerd. Vrouwen hebben een gave die mannen missen, de laatsten zijn ‘bang voor het verdronken meisje/ diep in de handpalm/ van hun avondlijke ogen’.

De winter lijkt zijn favoriete seizoen, en de dood is in zijn gedichten altijd een vanzelfsprekende verschijning. Opmerkelijk is zijn liefde voor Griekenland, in het bijzonder voor Chios. Hij eerde het eiland zelfs met een bundel in het Engels én Grieks vertaalde gedichten, ‘Poems for a second soul’ (2010). Hij verbleef elk jaar op het eiland, vertelt hij in ‘De rouwvlinder’ (2016), een bundeling van dagboekaantekeningen, essays over poëzie en gedichten.

Een van die gedichten is ‘Mannetje’, opgedragen aan Mervyn Peake, een in 1968 overleden Britse auteur en illustrator die aan Parkinson leed. Het gedicht, met een zelfspot die mijn buurman Bauke zeer had aangesproken, keert zonder de opdracht terug in de reeks ‘Mr Parkinson, I presume’, een middelpunt in de bundel ‘Oase’: ‘Er is een mannetje in komen te wonen./ Hij is wie ik ben,/ Morst met mijn soep,/ Steekt een boterham in mijn neus’. Aan het slot wist dit gedicht zich uit, zoals Parkinson een mens uitwist: ‘Er is een mannetje komen wonen/ Er is een mannetje/ Er is een/ Er is’.

In een noot licht de dichter toe: ‘De ziekte van Parkinson is ongeneeslijk. Ze sluit je op in een falend lichaam en gooit de sleutel weg.’ Daelman maakt in de reeks  ook duidelijk wat Parkinson doet met je geest (‘alsof onder een theemuts,/ het hoofd vol mist,/ verzamelt hij zijn geheugen’) én met je omgeving. Een gedicht ‘Mantelzorg’ opent met de regels: ‘Wanneer de liefde plicht wordt,/ sterft ze in  dankbaarheid’. Om te onthouden. ‘Oase’ biedt de verlichting van poëzie in een verduisterde wereld. De dichter is meer dan een patiënt, zijn lezer voelt zich genezen door dit testament.

Jos Daelman: Oase – Uitgeverij C. de Vries-Brouwers, 64 pagina's, 19,50 euro.