Roos Gortzak: In de Vleeshal is nog plaats voor experimenten

MIDDELBURG - Roos Gortzak studeerde in Londen, liep stage in New York en werkte aan prestigieuze tentoonstellingen in Basel en Karlsruhe. Sinds drieënhalf jaar is Middelburg het centrum van haar wereld. ,,In de Vleeshal kan ik doen wat ik zélf wil."

Ernst Jan Rozendaal 20-02-18, 14:50 Bron: PZC

De afkomst van Roos Gortzak, directeur van het Middelburgse instituut voor hedendaagse kunst de Vleeshal, is stof voor een onderhoudende roman. Haar grootmoeder van moederskant had ouders die allebei doof waren, maar ze werd desondanks operazangeres. De liefde voor muziek ging over op Gortzaks moeder, die pianolerares werd.

Van vaderskant stamt ze uit een links Amsterdams nest. Haar grootvader sprak Russisch en Duits. Tijdens de oorlog zat hij gevangen in het concentratiekamp Sachsenhausen, maar bij thuiskomst bleef hij graag Duitse liederen zingen, want zijn liefde voor die taal verdween nooit. Hij was een prominent Kamerlid voor de Communistische Partij Nederland, tot hij daar in 1958 werd uitgegooid. Zijn zoon Wouter werd later Kamerlid voor de PvdA, zijn zoon Henk Jan directeur van het Tropenmuseum in Amsterdam en zijn zoon Ruud - de vader van Roos - theatercriticus van de Volkskrant.

'Vreemde eend in de bijt'

,,Ik zat op het Gemeentelijk Gymnasium in Hilversum", vertelt Roos Gortzak. ,,Daar kon ik goed opschieten met mijn leraren geschiedenis en Nederlands. Deels lag dat aan mezelf, maar het had ook te maken met mijn achternaam, omdat de familie Gortzak best wel een reputatie had. Dat vonden ze interessant. Het was natuurlijk wel gek dat mijn vader, die geboren is in de Amsterdamse Goudsbloemstraat - toen een echte arbeidersbuurt - in Bussum terechtkwam. Zowel mijn vader als mijn moeder kwam uit een heel socialistisch nest en nu zaten ze in het Gooi.

"Daar gingen de meisjes op hockey en tennis, stemden hun vaders VVD en reden in een BMW. Wij waren daar wel een beetje een vreemde eend in de bijt. Mijn vader ging zes dagen per week naar het theater, dus we aten altijd vroeg. En vaak waren er thuis vier handen aan het werk, die van mijn vader op de typemachine - ik hoor nog steeds dat belletje aan het eind van elke regel - en die van mijn moeder op de piano. Mijn moeder werkte aanvankelijk als verpleegkundige in de operatiekamer van het ziekenhuis in Amstelveen. Daarom ben ik daar geboren. Dat was op een autoloze zondag, dus mijn vader ging op de fiets van Bussum naar Amstelveen. Hij moest diezelfde dag ook Linda van Dyck interviewen."

Je kreeg dus een sociaal bewustzijn en de liefde voor cultuur van huis uit mee?

,,Dat klopt. Wij moesten thuis een instrument spelen. Ik koos voor de viool. En mijn ouders vonden het belangrijk dat ik ging studeren. Mijn vader was theatercriticus en vooral cabaret is natuurlijk vaak maatschappij-kritisch. Alles is nu heel individualistisch geworden. Ik kreeg mee dat het in de wereld niet om jezelf draait, maar dat je moet denken aan het algemeen belang."

Waarom ben je kunstgeschiedenis gaan studeren?

,,Nadat ik geslaagd was aan het gymnasium ben ik naar Parijs verhuisd om Frans te leren aan de Sorbonne. De Fransen die ik leerde kennen, zaten in bands, dus ik zat vooral in de Parijse muziekscene. Maar ik bezocht daar heel veel musea. Zo ontstond het idee om kunstgeschiedenis te studeren. Ook dat zat er al in.

"In de eerste klas van de lagere school hield ik een een spreekbeurt over Rembrandt. Toen was ik zes. Mijn klasgenoten hadden het over hun hamster of zo. En toen ik veertien was, volgde ik met een vriendin een aquarelcursus, tussen allemaal Gooise vrouwen. Later zijn we met haar opa in Italië gaan schilderen, in Toscane. Niet echt iets wat bij onze generatie paste. Zij wilde kunstgeschiedenis gaan studeren en ik medicijnen. Uiteindelijk hebben we het omgeruild."

Wat voor baan dacht je te krijgen?

,,Het was me eerst niet duidelijk wat ik ermee wilde doen. Dat is gaandeweg gekomen. Je doorloopt alle tijden, van de oudheid tot de hedendaagse kunst. Tijdens het vak kunstkritiek realiseerde ik me dat je ook over levende kunstenaars kunt schrijven. Die kun je gewoon vragen stellen. Dat vond ik leuker dan de brieven van Vincent van Gogh bestuderen om erachter te komen wat hij met zijn werk bedoelde. Ik ging werken voor Kunstkanaal, dat zat in Felix Meritis, het beroemde gebouw aan de Keizersgracht in Amsterdam. Dat was destijds een Europees centrum voor kunst, cultuur en wetenschap, maar eerder was dat het hoofdkwartier van de CPN.

"Ik werkte op de plek waar mijn vader en grootvader hun stukken schreven voor De Waarheid. Later ging ik voor de Volkskrant schrijven. Ik merkte hoe de carrière van een kunstenaar een sneeuwbaleffect kan krijgen door een lovend stuk in de krant. Het is gemakkelijk om tentoonstellingen af te kraken, maar ik merkte na verloop van tijd dat ik veel liever positieve artikelen schreef. Ik vond het veel uitdagender om aan lezers over te brengen waarom ik iets goed vond."

Anderen winnen voor de kunst, zoals je dat van huis uit had meegekregen?

Ik vind het belangrijk om experimenten en onderzoek wel een plaats te geven.
Roos Gortzak

,,Ja, ik wil mensen verder helpen. Maar niet alleen het publiek, ook de kunstenaars. Ik vind het spannend om samen met de kunstenaars iets te ontwikkelen. Om ze te helpen hun ideeën te realiseren. In de Vleeshal exposeren kunstenaars die op een interessante manier vragen stellen over de hedendaagse maatschappij. Ik vind het mooi om dat naar het publiek te vertalen. In de Vleeshal is nog plaats voor experimenten. Dat zie je steeds minder.

"Onze kapitalistische maatschappij vraagt om direct resultaat. Daar krijg je niet meer zoveel tijd om iets te onderzoeken. Ik vind het belangrijk om experimenten en onderzoek wel een plaats te geven. Met het risico dat het ook fout kan gaan, maar dat maakt niks uit. Ik denk dat je wel een bepaalde gedrevenheid moet hebben voor zo'n baan. Ik sta ermee op en ik ga ermee naar bed. Het is meer een roeping dan een baan. Je moet dat in je hebben. Ik zie wel parallellen met de bezetenheid van kunstenaars."

Je hebt op veel plekken in de wereld gewerkt, bij prestigieuze instituten. Waarom wilde je dan naar Middelburg?

Paspoort

Roos Gortzak is op 4 november 1973 geboren in Amstelveen. Ze groeide op in Bussum en ging naar het Gemeentelijk Gymnasium in Hilversum. Na haar studie kunstgeschiedenis in Amsterdam liep ze stage bij het Museum of Modern Art in New York. Daarna studeerde ze Curating Contemporary Art aan het Royal College of Art in Londen. Ze was kunstcriticus voor onder meer Metropolis M, ArtReview en de Volkskrant. Ze organiseerde tentoonstellingen in binnen- en buitenland, werkte van 2007 tot 2012 voor de Kunsthalle Basel en werd in 2014 directeur van de Vleeshal in Middelburg. Roos Gortzak heeft twee zoons. Ze is ongehuwd en woont in Middelburg.

,,In Basel heb ik prachtige dingen gedaan. Ik was de rechterhand van directeur Adam Szymczyk. Ik heb veel van hem geleerd, maar op een paar tentoonstellingen na was het niet mogelijk mijn eigen programma daar neer te zetten. Ik zat altijd onder de vleugels van anderen, maar in de Vleeshal heb ik echt mijn eigen programmering. Het is een a-typisch gebouw dat elke kunstenaar dwingt nieuw werk te ontwikkelen. Dat is iets heel anders dan de witte kubus die een museumzaal vaak is.

"De Vleeshal is een monument dat elke drie maanden nieuw leven wordt ingeblazen. Ik vind het spannend om kunstenaars daarbij te helpen. Hoe meer ik me, toen ik solliciteerde, verdiepte in het verleden van de Vleeshal, hoe enthousiaster ik werd. Forum in de jaren zeventig en tachtig, Stichting Nieuwe Muziek van Ad van 't Veer, John Cage die hier heeft opgetreden. Ik sprak laatst Lex ter Braak, een van mijn voorgangers hier, en hij zei dat de Vleeshal ook een te grote jas kan zijn voor kunstenaars. Je moet het wel aandurven en aankunnen. Hij liet hier Jimmie Durham exposeren.

"Nu is dat een wereldberoemde kunstenaar, maar wie kende hem indertijd? Het werk dat hij hier maakte, wordt nu beschouwd als een sleutelwerk. Hij heeft het aan de Vleeshal gegeven of voor een habbekrats verkocht. Het zit in de collectie en het is nu heel veel geld waard. Ik denk dat Nora Turato, die nu in de Vleeshal exposeert, over dertig jaar ook heel groot is. Ik kan het natuurlijk niet bewijzen, maar het is belangrijk dat zulke jonge, talentvolle mensen het vertrouwen krijgen om zich te ontwikkelen. In de Vleeshal kan dat. Dat is al meer dan veertig jaar een plek voor experimenten."

Beseffen de Zeeuwen dat voldoende?

,,Ik probeer hun dat wel duidelijk te maken. Op alle manieren. Toen het Tate Modern in Londen opende, hebben ze daar alle taxichauffeurs uitgenodigd en rondgeleid. Als ze dan toeristen in hun taxi krijgen die vragen wat leuk is om naartoe te gaan, zo redeneerden ze, dan raden die chauffeurs het Tate Modern aan. Toen ik hier pas werkte, woonde ik aan de Noordweg. Ik kwam vaak laat aan met de trein en nam dan de taxi naar huis. Dan begon ik tegen de chauffeur altijd over de Vleeshal. Vanuit het idee dat hij misschien een kijkje zou komen nemen, of het aan zijn passagiers zou vertellen. Ik laat geen mogelijkheid onbenut.''