Door de lage rente leveren Nederlandse en Duitse staatsleningen nauwelijks rendement op. De rente op een tienjarige Duitse staatslening staat op dit moment op 0,1 procent. ,,Zelfs de dertigjarige rente ligt onder het inflatieniveau'', zegt Eloy Lindeijer, beleggingsspecialist bij pensioenuitvoerder PGGM in een blog. PGGM belegt honderden miljarden namens pensioenfondsen, waaronder pensioenfonds PFZW. Kortlopende leningen hebben zelfs een negatieve rente.

De Nederlandse pensioenfondsen beheren een gezamenlijk vermogen van zo'n 1400 miljard euro. Daarvan is gemiddeld een kwart belegd in risicoloze obligaties, Nederlandse en Duitse staatsleningen en renteswaps, instrumenten die beschermen tegen een lagere of juist hogere rente. ,,Op die beleggingen wordt soms maar 0,25 procent rendement gemaakt'', zegt een woordvoerder van PGGM.

Dat is bij lange na niet voldoende om de pensioenen te kunnen laten meestijgen met de inflatie. En hoe langer de rente laag blijft, hoe groter het probleem wordt. Oudere nog wel renderende staatsleningen worden steeds meer vervangen door nieuwe, waarover nauwelijks of geen rente wordt betaald.

De beleggingen in de vrijwel waardeloze leningen zijn geen vrije keuze van de pensioenfondsen. Zij moeten daarin beleggen op basis van afspraken in het Financieel Toetsings Kader (FTK), de rekenregels voor de pensioenfondsen. In het huidige stelsel zijn de pensioenaanspraken nog min of meer gegarandeerd. Om die garantie waar te maken, moet een deel van het pensioengeld risicovrij worden belegd. ,,Deze aanpak leidt ertoe dat het FTK alleen swaps en staatsleningen uit landen als Duitsland en Nederland beschouwt als 'risicoloze' belegging'', schrijft Lindeijer.

En dat kost de pensioenfondsen goud geld. Een ruwe berekening van PGGM laat zien dat pensioenfondsen jaarlijks 7 miljard euro mislopen. De Europese Centrale Bank heeft al laten weten dat de rente nog lang laag blijft, dus voorlopig zit er geen verbetering in voor de pensioenfondsen.

Sterker, de kans dat de pensioenen alleen maar meer koopkracht inleveren, wordt op deze manier steeds groter. ,,Pensioenfondsen missen zo niet alleen rendement op de korte termijn, ze hebben ook minder ruimte om op de lange termijn hun indexatieambitie te realiseren'', merkt Lindeijer op.

De beleggingsspecialist stelt dat er goede alternatieven zijn voor de pensioenfondsen; alternatieven die weinig risico en goede rendementen opleveren. Hij denkt aan investeringen in tolwegen en huurhuizen. ,,De energietransitie biedt ook nieuwe kansen, bijvoorbeeld bij de opslag van CO2'', voegt de woordvoerder toe.

Dergelijke investeringen leveren een veel beter rendement dan staatsleningen. Bovendien zijn het langjarige opbrengsten, en dat past goed bij pensioenfondsen. Die moeten over vele jaren pensioenen uitkeren. Dan is het prettig te weten hoe hoog de rendementen zijn. ,,En aan huurhuizen en tolwegen zitten nauwelijks risico's'', meent Lindeijer.

PGGM pleit niet voor een tussentijdse aanpassing van de regels. Het huidige FTK ziet erop toe dat pensioenfondsen niet te risicovol beleggen en dat is een goede zaak, zegt Lindeijer. Bovendien is het niet opportuun steeds de regels aan te passen.

De aanpassingen moeten komen als er een akkoord is over een nieuw pensioenstelsel. De bedoeling is dat in een nieuw stelsel de pensioenen minder gegarandeerd worden. Als het goed gaat met de rendementen, kunnen de pensioenen sneller omhoog. Als het tegenzit, wordt erop ook sneller gekort. In zo'n situatie kan een pensioenfonds ook minder risicoloos beleggen.

Daarmee gooit PGGM een nieuw argument in de strijd om de aanpassing van het pensioenstelsel: vasthouden aan het huidige stelsel zal onherroepelijk tot meer kortingen op de pensioenen leiden.

MN Services, dat zo'n 130 miljard euro belegt voor de metaalfondsen, kent het probleem. ,,De situatie wordt eerder erger dan beter'', zegt Hans Copini, hoofd obligatiebeleggingen. MN heeft zo'n 20 miljard in slecht renderende Duitse en Nederlandse staatsleningen zitten. ,,Als de regels veranderen, passen wij de beleggingen aan'', zegt Copini.