Drie winnaars Nobelprijs voor de Vrede zijn geen vrienden van Vladimir Poetin

Zoals elk jaar werd er vooraf veel gespeculeerd over potentiële kanshebbers. Deskundigen noemden personen die zich uitspreken tegen de Russische president Vladimir Poetin of die zich inzetten tegen klimaatverandering. Het werd het eerste. De keuze voor activisten uit Belarus, Oekraïne en Rusland is een duidelijk signaal van het Nobelcomité aan de regimes in Moskou en Minsk.

Op de vraag of de drie winnaars niet een heel onaardig verjaardagscadeautje vormden voor Poetin die vandaag zijn 70ste verjaardag viert, zei Berit Reiss-Andersen, voorzitter van het Nobelcomité, dat deze prijs niet tegen Poetin was gericht, maar dat zijn autoritaire regime, net als dat van Belarus, moet stoppen met het onderdrukken van mensenrechtenactivisten. ,,Deze prijs is niet voor Vladimir Poetins verjaardag of anderszins, behalve dat zijn regering, net als de Wit-Russische regering, een autoritaire regering is die mensenrechtenactivisten onderdrukt.”

Ales Bialiatski heeft zijn leven gewijd aan het bevorderen van democratie en vreedzame ontwikkeling in zijn thuisland, aldus het Nobelcomité. De mensenrechtenverdediger zit sinds 2021 zonder proces vast voor belastingontduiking, maar volgens medestanders is hij een politiek gevangene.

De prijs voor Bialiatski verraste, omdat vooral zijn landgenote Svetlana Tichanovskaja als grote favoriet gold. Deze Belarussische oppositieleider won zeer waarschijnlijk de presidentsverkiezingen in 2020, maar zittend president Aleksandr Loekasjenko – bondgenoot van Vladimir Poetin – claimde de overwinning en gaf zijn veiligheidstroepen de opdracht protesten tegen de uitslag hard neer te slaan. Bialiatski was vaak te vinden aan de zijde van Tichanovskaja.

Tichanovskaja begroette de Nobelprijs als belangrijke erkenning voor ‘alle Belarussische strijders voor vrijheid en democratie’. Ze grijpt de gelegenheid aan om te eisen dat alle politieke gevangenen vrijgelaten worden. Het Noorse Nobelcomité roept Belarus op om in elk geval Bialiatski zo snel mogelijk vrij te laten.

Bialiatski zelf strijdt al veertig jaar voor mensenrechten en was betrokken bij tal van democratische initiatieven in de toenmalige Sovjet-Unie. Als museumdirecteur in Minsk organiseerde hij spraakmakende exposities over politieke, culturele en religieuze thema's.

Bialiatski werd in 2011 gearresteerd zogenaamd wegens belastingontduiking. Hij had persoonlijke bankrekeningen in Litouwen en Polen gebruikt om het mensenrechtencentrum Viasna te financieren. De veroordeling was slechts een manier om zijn mensenrechtenwerk te dwarsbomen. Hij werd vrijgelaten maar kreeg huisarrest en moest zich maandelijks melden bij het politiebureau. Vorig jaar is hij opnieuw opgepakt. Amnesty International voert actie voor zijn vrijlating.

De vrouw van Bialiatski is ‘overweldigd door emoties’ na het nieuws. Ze dankt het Noorse comité voor het erkennen van het werk van Bialiatski en zijn collega’s.

Memorial is een internationale historische en burgerrechtenorganisatie die sinds 1987 actief is binnen een aantal voormalige Sovjetlanden. De organisatie is mede opgericht door de beroemde Russische dissidenten Andrej Sacharov, Sergej Kovalev en Arseni Roginski. De laatste was vanaf 1996 tot aan zijn overlijden in december 2017 voorzitter van Memorial. Memorial werd destijds opgericht door activisten die wilden voorkomen dat de slachtoffers van de onderdrukking door het communistische regime zouden worden vergeten.

Memorial was de oudste en meest gerespecteerde mensenrechtenorganisatie van het land, maar werd vorig jaar verboden door het Russische hooggerechtshof. In 2009 ontving de organisatie de Sacharovprijs voor de Vrijheid van Denken van het Europees Parlement. Het Duitse kantoor van Memorial begroette de Nobelprijs als een erkenning voor het werk voor de mensenrechten. ,,De prijs moedigt ons aan bij het steunen van onze Russische collega’s om hun werk op een nieuwe locatie voort te zetten, ondanks de gedwongen ontbinding van Memorial International in Moskou’’, laat bestuurslid Anke Giesen weten.

De derde organisatie die de Nobelprijs dit jaar deelt is de Oekraïense mensenrechtenorganisatie Center for Civil Liberties (CCL). Deze organisatie maakt zich sinds 2007 hard voor mensenrechten, democratie en solidariteit in Oekraïne. CCL is de laatste jaren zeer betrokken betrokken bij debatten en manifestaties en heeft veel invloed op de publieke opinie in het land.

,,De organisatie heeft het Oekraïense maatschappelijk middenveld versterkt en de autoriteiten onder druk gezet om van Oekraïne een volwaardige democratie te maken”, aldus de jury. Daarnaast helpt het bij het documenteren van Russische oorlogsmisdaden tegen Oekraïense burgers. ,,In samenwerking met internationale partners vervult het centrum een ​​pionierende rol bij het aanspreken van schuldigen op hun misdaden.”

Center for Civil Liberties zegt ‘trots’ te zijn op het winnen van de Nobelprijs voor de Vrede. De toekenning van de prijs wordt gezien als “erkenning van het werk van veel mensenrechtenactivisten in en buiten Oekraïne”.

Vorig jaar werd de Nobelprijs voor de Vrede toegekend aan twee journalisten, Maria Ressa uit de Filipijnen en Dmitri Moeratov uit Rusland, voor hun ‘moedige strijd’ voor de vrijheid van meningsuiting in hun thuislanden. Ook onder anderen Barack Obama, Nelson Mandela en Michail Gorbatsjov wonnen de prijs eerder.

De kandidatenlijst telt dit jaar 251 genomineerde personen en 92 genomineerde organisaties. De winnaar krijgt 10 miljoen Zweedse kronen (ruim 900.000 euro), een medaille, een diploma en - uiteraard - onmiddellijke wereldwijde aandacht. De prestigieuze prijs voor mensen die zich hebben ingezet voor het bevorderen van de vrede is de enige Nobelprijs die door een Noors instituut wordt toegekend. De overige Nobelprijzen worden door Zweedse comités uitgeloofd.