Rutte: Diepe excuses aan Indonesiërs voor extreem geweld tijdens dekolonisatie

,,Ze zijn hard maar onontkoombaar‘’, zei Rutte tijdens een persconferentie in Brussel. ,,Het kabinet onderschrijft de conclusies. We moeten de waarheid onder ogen zien. Nederland voerde een koloniale oorlog waarin stelselmatig en wijdverbreid extreem geweld werd gebruikt, tot martelingen toe, die in de meeste gevallen onbestraft bleven.”

Volgens Rutte was de heersende cultuur er een van ‘wegkijken, afschuiven en een misplaatst koloniaal superioriteitsgevoel’. ,,Het is een pijnlijke constatering en we moeten ons dat aantrekken. Dit onderzoek schetst de tragiek van deze periode nog eens in volle omvang.‘’

De verantwoordelijkheid ligt volgens de premier eerst en vooral bij de gezagsdragers van toen. ,,De Nederlandse regering, het parlement, de krijgsmacht als instituut en de justitiële autoriteiten. Het kabinet neemt de volle verantwoordelijkheid voor hun collectieve falen, dat ten grondslag lag aan het extreme geweld in de beschreven periode.”

In 2020 maakte koning Willem-Alexander tijdens een staatsbezoek aan Indonesië al excuses voor het Nederlandse geweld. De regering heeft eerder bij monde van toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Ben Bot (2005) spijt betuigd en ambassadeur Tjeerd de Zwaan (2013) excuses gemaakt voor de excessen.  

Ditmaal gaan die excuses dieper, zegt Rutte, want Nederland ziet onder ogen dat het om extreem en stelselmatig geweld ging. De regering neemt ook afstand van de lang aangehangen stelling dat het bij het geweld slechts om uitwassen ging en het leger in principe correct te werk was gegaan, zoals de regering bij de Excessennota in 1969 stelde. De verantwoordelijkheid voor de misstanden lag op het hoogste niveau, erkent de premier.

Vanochtend presenteerden het NIOD (Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies), het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV) en het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) een groot onderzoek naar de aard en omvang van het Nederlandse geweld tijdens de dekolonisatieoorlog (1945-1950).

Ze concluderen dat Nederlandse militairen op grote schaal en stelselmatig extreem geweld toepasten. Als voorbeelden noemen ze standrechtelijke executies, mishandeling en marteling, het in brand steken van huizen en dorpen, buitensporige luchtaanvallen en artilleriebeschietingen en willekeurige arrestaties.

De regering en militaire top wisten dat en tolereerden dat bewust, aldus de onderzoekers. Nederland wilde koste wat kost de Indonesische ‘opstandelingen’ verslaan en overtrad daarbij ethische grenzen. Daarbij speelde een koloniaal superioriteitsgevoel een rol en de overtuiging dat Nederland ‘onmisbaar’ was in Indonesië.

_{Tekst gaat verder onder video}

Oud-militairen en mensen uit voormalig Nederlands-Indië zijn boos en teleurgesteld over de conclusies van het onderzoek. Veteranen voelen zich als oorlogsmisdadigers weggezet en de Indische gemeenschap vindt dat er te weinig aandacht is voor de slachtoffers van Indonesisch geweld. Het Indisch Platform 2.0 heeft gisteren via de rechter geprobeerd de publicatie tegen te houden.

Het Veteranen Platform vindt het buitengewoon kwalijk dat de suggestie wordt gewekt dat alle Nederlandse militairen hun boekje te buiten gingen, terwijl het excessief geweld van de tegenpartij wordt gebracht als reactief geweld van een vrijheidsstrijder. Volgens voorzitter Hans van Griensven worden veteranen aangewezen als zondebok. ,,Terwijl een paar procent van de 200.000 mannen die daarnaartoe zijn gestuurd zich hebben misdragen. Maar nu wordt iedereen als oorlogsmisdadiger bestempeld”, zegt hij. Dat het merendeel van de Nederlandse militairen schone handen had, wordt angstvallig vermeden.

Van Griensven had een goed gevoel toen de opzet van het onderzoek bekend werd, maar is zeer teleurgesteld over wat er nu is gepresenteerd. ,,Het idee was dat we breed gaan kijken wat er in die vier jaar is gebeurd. Maar als je dan in twaalf boeken vooral focust op het excessief geweldsgebruik van Nederlandse militairen is dat zeer eenzijdig.” Talloze voorbeelden waarin militairen invulling gaven aan wederopbouw van de Indische archipel worden volgens Van Griensven niet genoemd, zoals het geven van medische hulp, verbetering van de infrastructuur en het uitdelen van voedsel.

Het Platform is ook teleurgesteld in het wetenschappelijk gehalte van een aantal publicaties. Te vaak worden  eigen meningen, voorkeuren, definities en interpretaties gebruikt die onvoldoende zijn onderbouwd met bronnen. Dit onderzoek voegt volgens Van Griensven niets toe aan wat al langer bekend was. Het is hooguit een bevestiging dat aan weerszijden soms buitenproportioneel geweld is gebruikt.

Ook het Nederlands Veteraneninstituut kijkt met een ongemakkelijk en bezorgd gevoel naar dit onderzoek. ,,Veteranen die in voormalig Nederlands-Indië hebben gediend worden dankzij weinig genuanceerde conclusies collectief in het verdachtenbankje geplaatst”, aldus Paul Hoefsloot, directeur-bestuurder van het instituut.

,,We mogen nooit vergeten wat de Nederlandse regering, wat de samenleving, destijds van deze veteranen heeft gevraagd en onder welke onmogelijke omstandigheden zij jarenlang moesten dienen. Zij hebben grote offers gebracht en zijn kameraden verloren, en voelen daarvan tot op de dag van vandaag de pijn.”

Het instituut onderschrijft dat het toepassen van extreem geweld over de hele breedte niet incidenteel was. Militair historicus Martin Elands: ,,We vinden het wel grote winst dat het onderzoek op overtuigende wijze aantoont dat politici, bestuurders, ambtenaren en rechters net zo zeer verantwoordelijk waren door geweld te tolereren, te rechtvaardigen en onbestraft te laten. Voor het eerst wordt de trap van bovenaf schoongeveegd!”

Het Indisch Platform 2.0, dat niet was uitgenodigd voor de klankbordgroep, had lang vertrouwen in een ‘breed alomvattend onderzoek’ waarin alle perspectieven aan bod zouden komen. Maar recent sloeg de twijfel toe door mediapublicaties. Daarom spande het platform gisteren een kort geding aan om publicatie met zes maanden uit te stellen. ,,We wilden eerst inzage in alle stukken om te beoordelen of de onderzoekers zich aan de onderzoeksopdracht hebben gehouden’’, zegt voorzitter Peggy Stein.

Het platform vindt dat de ‘bersiap', een periode waarin duizenden Nederlanders, Indische Nederlanders, Molukkers, Chinezen en Menadonezen vermoord werden door Indonesische vrijheidsstrijders, onderbelicht blijft. ,,Slechts één van de twaalf deelstudies gaat daarover. De balans is zoek, ik mis andere perspectieven’’, zegt Stein.

De Federatie Indische Nederlanders (FIN) wil dat er een apart, onafhankelijk onderzoek wordt gedaan naar het Indonesische geweld. Volgens de FIN is het Nederlandse geweld nu uitvergroot, terwijl het door de Indonesiërs gebruikte geweld is ‘afgedaan met een deelonderzoek’. Voorzitter Hans Moll noemt als voorbeeld seksueel geweld van Indonesiërs tijdens de bersiap.  Hij noemt het onderzoek ‘eenzijdig en partijdig’.

Het Comité Nederlandse Ereschulden ziet ‘weinig nieuws’ in het rapport . ,,Zolang Nederland zichzelf niet expliciet aanwijst als dader van oorlogsmisdrijven is er geen nieuws. Dan blijft het bij opnieuw een poging om glad te strijken wat er in Indonesië is gebeurd”, zegt voorzitter Jeffry Pondaag.

Hij wijst er ook op dat dienstplichtigen die destijds weigerden naar Indonesië te gaan om te vechten zeven jaar gevangenisstraf hebben gekregen. ,,Terwijl die zogenaamde zielige veteranen die wel gingen en die hun eigen landgenoten bestreden, altijd zijn geëerd.’’

Het onderzoeksgenootschap Aurore dat het dekolonisatieonderzoek al jaren kritisch volgt, heeft veel kritiek op de conclusies. Volgens Bauke Geersing is het ‘eenzijdig, subjectief en geschiedvervalsing'. ,,Hier is sprake van een totale veroordeling van Nederland. Dat er destijds fouten zijn gemaakt, is juist. Maar een situatie uit het verleden veroordelen met de antikoloniale opvattingen van nu is buiten proporties.‘’