In het Nederlandse onderwijsstelsel worden leerlingen al via een schooladvies en eindtoets op jonge leeftijd geselecteerd voor een schoolsoort van het voortgezet onderwijs. Deze vroege keuze leidt tot ongelijke onderwijskansen, zegt de raad. Het is ook steeds moeilijker geworden om op de juiste plek te komen via brede brugklassen en door te ‘switchen’ of te ‘stapelen’.

Dus adviseert de Onderwijsraad het moment van selectie uit te stellen tot na een brede driejarige brugperiode. Zodat alle leerlingen de kans, tijd en de gelegenheid hebben zich te ontwikkelen en te ontdekken welk soort onderwijs zij het beste kunnen volgen. Dit zou betekenen dat het huidige schooladvies en de eindtoets in groep 8 van het basisonderwijs komen te vervallen. 

De raad stelt ook voor om, veel meer dan nu, in het basis- en voortgezet onderwijs flexibel onderwijs op maat te geven, dat recht doet aan verschillen tussen leerlingen. Dat betekent dat leerlingen onderwijs kunnen volgen op verschillende niveaus in wisselende groepen. En er moet nog meer aandacht komen voor uitblinkers. 

Tijdens de brede brugperiode is het concreet de bedoeling dat vakken op allerlei denkniveaus worden aangeboden. Leraren kunnen onderscheid maken tussen individuele leerlingen of groepen op basis van hun prestaties, capaciteiten of interesses. 

Maar alle leerlingen in de driejarige brugperiode krijgen een gedeelde basis mee om goed in de maatschappij te kunnen functioneren en onderwijs te volgen in de bovenbouw, is de gedachte. Denk dan aan basiskennis en basisvaardigheden voor Nederlands, Engels en rekenen/wiskunde. Daarnaast is de onderbouw een periode van oriëntatie en keuze, stelt de raad in haar advies. Aan het einde van de drie jaar vindt dan selectie plaats.

Vóór die tijd is dus in het voorziene stelsel feitelijk geen sprake meer van vmbo, havo of vwo. De Onderwijsraad stelt voor dat het eerste schooldiploma dat leerlingen kunnen halen, de startkwalificatie vormt. Zo’n  startkwalificatie biedt toegang tot de arbeidsmarkt en vervolgonderwijs. De huidige vmbo-diploma’s gelden niet als een startkwalificatie. 

De raad adviseert ook dat leerlingen na de driejarige brugperiode de mogelijkheid hebben om toe te werken naar een mbo-diploma (op niveau 2, 3 of 4). De overstap van het voortgezet onderwijs naar het middelbaar beroepsonderwijs, en binnen het mbo, is dan flexibel per leerling of student te bepalen.

Gelijke onderwijskansen staan al langer in ons land onder druk, constateert de Onderwijsraad. Leerlingen met dezelfde capaciteiten maar met verschillende achtergronden komen niet altijd op hetzelfde onderwijsniveau terecht. Zo bestaat het risico dat kinderen uiteindelijk de school verlaten met een diploma dat onder hun niveau ligt. Hierdoor lopen de Nederlandse economie en samenleving talent mis. 

,,Onze kinderen, leerlingen en studenten verdienen een beter en rechtvaardiger onderwijsstelsel”, zegt Anko van Hoepen, vicevoorzitter van de PO-Raad in een reactie. ,,We weten uit onderzoek dat de kansen van leerlingen nu ongelijk zijn en we weten vanuit een internationaal perspectief dat onderwijssystemen waarin leerlingen in een vroeg stadium geselecteerd worden, leiden tot meer segregatie.” 

De PO-Raad wil ook dat kinderen pas rond hun vijftiende jaar, afhankelijk van hun capaciteiten en interesses, worden geselecteerd voor een vervolg in de beroepsgerichte of academische hoek. De VO-raad onderschrijft het advies van de Onderwijsraad eveneens van harte. Het sluit aan bij de visie die de onderwijssector in 2020 al zelf presenteerde. De koepel stelt wel dat er voor zo’n enorme aanpassing van het systeem voldoende menskracht, vaardigheden, tijd en geld beschikbaar moeten zijn.

De keuze voor zo’n ingrijpende wijziging van het funderend onderwijs ligt overigens bij het volgende kabinet. Onderwijsraad-voorzitter Edith Hooge: ,, Wij hebben de probleemanalyse gemaakt en uitgewerkt, nu is het aan de politiek om hier werk van te gaan maken. We geven wel een bijsluiter mee: je kunt niet over één nacht ijs gaan. Er is voorbereidingstijd voor nodig, wellicht wel vijf jaar, en de basis in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs moet op orde zijn voordat je nieuwe stappen zet.”