Nieuwe dreun voor boeren: burgers die last hebben van stank hebben recht op schadevergoeding

,,De rechter heeft nu bepaald dat de staat onrechtmatig handelt jegens burgers", zegt advocaat Nout Verbeek. ,,De wet die bestaat om geurhinder te reguleren deugt niet, en de staat heeft ook niets gedaan om burgers te beschermen tegen de gevolgen daarvan. Dat is een belangrijke vaststelling, die ook in komende procedures van belang kan zijn.”

De zaak werd aangespannen door zestien mensen die in de buurt van intensieve veehouderijen wonen of hebben gewoond. Zij ervaren geurhinder, en stellen dat die hinder is opgetreden nadat zij in hun huis zijn gaan wonen. De stank heeft grote impact op hun leven, stellen de omwonenden, die in Brabant, Limburg en Gelderland wonen.

Een vrouw die ook partij was in deze zaak vertelde twee jaar geleden dat ze psychische hinder ondervond van de geur die afkomstig was van de boerderijen in haar omgeving. Al tien jaar streed ze tegen haar buren. ,,Ik maak me zorgen om onze gezondheid", zei de vrouw. ,,Maar het maakt niet uit wat je doet. De gemeente is volledig op de hand van de boeren. En van de agrarische lobby win je het nooit.”

De rechter erkent in het oordeel dat gemeenten van de overheid vrijheid kregen om bij vergunningverlening af te wijken van bestaande normen. Daarbij ontstonden echter situaties die leidden tot geuroverlast die volgens normen van de overheid zelf onvoldoende of zelfs zwaar onvoldoende zijn. En dat, oordeelt de rechter nu, is in strijd met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). ,,Lagere overheden zijn door te ruime normen in de positie geplaatst waarin zij vergunningen verstrekken die een te zware wissel trekken op de gezondheid van individuen.”

De rechter vindt dat burgers erop mogen vertrouwen dat de overheid een juiste afweging maakt tussen de economische belangen van een boer en de gezondheidsbelangen van een burger. Dat is niet gebeurd, stelt de rechter. Van de zestien eisers hebben er acht recht op een schadevergoeding, omdat zij voldoende aangetoond hebben dat de stank rond hun woning te groot is.

In een aparte procedure moet bepaald worden hoe hoog de schadevergoeding is die de staat moet betalen. De rechter ging niet mee in de eis dat de overlast van de veehouderijen binnen een jaar moet worden opgelost. Daarmee zou ze te veel op de stoel van de overheid gaan zitten, vindt de rechter.

Onduidelijk is nog of de staat zich neerlegt bij de uitspraak, of dat er hoger beroep volgt. Het ministerie van Infrastructuur en Milieu stelt dat de uitspraak 'zorgvuldig bestudeerd’ wordt. Staatssecretaris Vivianne Heijnen (CDA) stelt in aanvulling daarop dat ‘we als overheden onze gezondheid en ons milieu moeten beschermen’. ,,Schone lucht is daar een cruciaal onderdeel van.”

Met ‘concrete voorbeelden waar mensen problemen ervaren’ wil ze aan de gang, en daarbij ook naar de regelgeving kijken. ,, Maar zoals u weet speelt er meer op het gebied van landbouw en moeten we niet alleen naar geur kijken.”

Advocaat Verbeek trekt de parallel met de Urgenda-zaak, waar de staat tot aan de hoogste rechter doorprocedeerde om te voorkomen dat het op last van de rechter moest zorgen voor beperking van de broeikasuitstoot.

Hij denkt dat de uitspraak in toekomstige zaken verschil kan maken. ,,Het geeft nieuwe houvast. Vanaf nu kun je om de haverklap met artikel 8 van het EVRM aankomen, en kun je erop wijzen dat de rechter heeft bepaald dat er sprake is van een onrechtmatige daad van de overheid. Ook psychologisch heeft het effect: gemeenten kunnen nu niet meer zo makkelijk wegkomen met dit soort situaties. Nu is het tijd voor de volgende stap: het daadwerkelijk terugbrengen van de overlast.”

Voor specifieke veehouderijen heeft de uitspraak geen directe gevolgen. Zij waren geen partij in de zaak. Bij het aankondigen van de zaak stelde de Producenten Organisatie Varkenshouderij (POV) ‘verbaasd en teleurgesteld’ te zijn over de rechtszaak. ,,We zijn als varkenshouders al volop bezig met dit onderwerp. Vergeet niet, het is voor een boer ook niet prettig als er overlast is voor de omgeving. Geur is een lastig onderwerp, het is moeilijk te meten. Maar wij doen er alles aan om de hinder te beperken.”

Dat het vaststellen van stankoverlast erg moeilijk is, constateert overigens ook de rechter. Voor de rechtbank lijdt het echter geen twijfel dat de eisende partijen last hebben van de stank. Voor de boeren is de uitspraak een nieuwe tegenvaller. Hen hangt forse inkrimping boven het hoofd, als gevolg van de stikstofplannen van het kabinet. Ook bepaalde een rechter onlangs dat stikstofbesparende stallen mogelijk niet doen wat ze beloven, en dat een aantal Utrechtse boeren die zo’n stal hebben niet mogen uitbreiden. Ook die uitspraak kan verstrekkende gevolgen hebben, zeggen experts.

Boerenorganisatie LTO Nederland is op de hoogte van de uitspraak, maar kan er nog niet op reageren.