‘Kabinet boekt nauwelijks vooruitgang met kringloopeconomie, meer dwang nodig’

Maatregelen zijn volgens het PBL vooral gericht op de goede wil van bedrijven en de samenleving, maar strenger beleid is volgens het planbureau nodig om zuiniger om te gaan met grondstoffen. Het gaat dan bijvoorbeeld om olie, metalen en mineralen. Het gebruik daarvan kan onder meer worden verminderd door invoering van een verplicht aandeel hergebruikte materialen in nieuwe producten, stelt het PBL voor.

Het planbureau overhandigt dit rapport donderdagmiddag aan staatssecretaris Vivianne Heijnen van Infrastructuur en Waterstaat. Binnen het kabinet is zij verantwoordelijk voor de overgang naar een circulaire economie. Dit is een economie waarin grondstoffen veel minder en efficiënter worden gebruikt, bijvoorbeeld door materialen te hergebruiken of over te stappen op biologische alternatieven. Door de oorlog in Oekraïne en de coronapandemie zijn grondstoffen minder beschikbaar dan voorgaande jaren. Dat maakt zuiniger gebruik extra dringend.

Twee keer eerder deed het PBL onderzoek naar hoever het kabinet is in de overgang naar een kringloopeconomie. In 2021 en 2019 kwamen onderzoekers met soortgelijke bevindingen als deze keer. De cijfers uit het nieuwste rapport komen uit 2020. Dat jaar was het grondstoffengebruik tijdelijk lager vanwege de coronamaatregelen. Zo zorgden reisbeperkingen ervoor dat vliegtuigen aan de grond bleven en er dus minder brandstof werd gebruikt. Het CBS becijferde donderdag dat in totaal zo’n 359 miljard kilo grondstoffen zijn gebruikt in 2020 om de Nederlandse economie te laten draaien.

Maar tegelijkertijd zijn de hoeveelheden verbrand en gestort afval in Nederland toegenomen, is de hoeveelheid plastic verpakkingen de afgelopen jaren toegenomen, en is de gebruiksduur van meubels en kledingstukken afgenomen. Het PBL noemt dit ‘zorgwekkend’. Kleding is bijvoorbeeld ‘erg milieubelastend’: met slechts 0,5 procent van het gewicht van het Nederlandse grondstoffengebruik veroorzaakt het ruim 10 procent van de totale milieubelasting.

Het kabinet wil dat Nederland in 2050 een volledig circulaire economie is. In 2030 moet het gebruik van nieuw gewonnen mineralen, metalen en fossiele grondstoffen als aardolie en aardgas zijn gehalveerd vergeleken met 2016. Volgens onderzoeker Frank Dietz is de overgang naar een kringloopeconomie momenteel ‘niet ver genoeg’. Zo zijn er wel circulaire projecten, maar vaak kleinschalig en breken niet zomaar door.

Het PBL wil dat het kabinet verplichte maatregelen invoert voor bedrijven en consumenten in plaats van vrijblijvende regelingen. Naast een verplicht aandeel hergebruikte materialen pleit het planbureau onder meer voor een belasting op het gebruik van fossiele grondstoffen. ,,De problematiek is zo ingewikkeld dat we steeds moeten kijken wat maatregelen doen voor het milieu en wat het meest effectief is”, zegt Dietz.

Staatssecretaris Heijnen komt snel met strengere regels voor bedrijven. Er moet nog veel gebeuren om het doel te halen in 2050 een volledige kringloopeconomie te zijn, aldus Heijnen. ,,Het is duidelijk een kritisch beeld wat het PBL schetst.’’

Het kabinet werkte al aan een groot plan om de kringloopdoelen te halen. Zo wil Heijnen onder meer een verplicht percentage aan hergebruikte materialen in producten en milieuschade doorrekenen aan bedrijven. Binnenkort presenteert ze haar plannen aan de Tweede Kamer. Heijnen kan niet garanderen dat het kabinet met dit plan wel de doelen gaat halen. ,,Maar ik hoop het wel.’’

Volgens haar moeten de overheid, bedrijven en de samenleving op grote schaal actie ondernemen. ,,We hebben de innovatie en de kennis in huis, maar we moeten opschalen. Bedrijven moeten zich ervan bewust worden dat het nuttige investeringen zijn.’’