“Eerst ontsnapt aan kogel in de rug, dan aan revolutie”

Vrijwillig straatkinderen begeleiden in het armste land van Midden-Amerika klinkt als een heel erg nobele onderneming maar de loslippige spraakwaterval die Tom Exelmans heet, is daar heel eerlijk over. “Ik had op dat moment een Spaanstalig lief en ik wilde zijn moedertaal goed onder de knie krijgen door een tijdje in een Spaanstalig land te gaan wonen”, lacht Tom. “Dat ik het project met de straatkinderen in Nicaragua kon koppelen aan mijn postgraduaat internationale samenwerking, was goed meegenomen. Ik wilde de wereld niet gaan redden want dat is sowieso naïef, wel mezelf ontdekken in gebieden en situaties die voor mij totaal onbekend waren.”

“Het half jaar dat ik in Nicaragua woonde, werkte ik voor het project ‘Las Chavaladas’ of ‘de kerels’. Een buurthuis waar straatkinderen hun toevluchtsoord vinden. Wanneer je net arriveert, word je nogal hard geconfronteerd met tientallen jongens en meisjes van zeven of acht jaar die komen bedelen voor eten met flesjes lijm in hun T-shirts verstopt. De kinderen leven daar van de straat, ze zijn ongeschoold, ze moeten werken om aan eten te geraken of aan de lijm die ze de hele dag snuiven. De dingen die ik daar heb gezien hebben een enorme indruk op mij achtergelaten en zijn blijven nazinderen. Toen ik na een half jaar terug in Antwerpen woonde, trok Rudi Vranckx opeens mijn aandacht met zijn project De Nomaden.”

Met De Nomaden geeft de VRT-nieuwsdienst jongeren de kans om zich volledig onder te dompelen in buitenlandse culturen en er reportages over te maken. “Nadat ik bij de redactie aanklopte met de vraag of ik een documentaire mocht draaien over kinderarbeid in Nicaragua was alles vrij snel in kannen en kruiken”, vertelt Tom. “Het enige wat ik nog nodig had was een cameraman om dit avontuur mee te delen want ik wilde en ik kon zoiets niet alleen doen. Daarin heb ik mijn goeie vriend Laurens Vanlandschoote gevonden. Voor een project waar je zelf zo’n persoonlijke band mee hebt, neem je niet de eerste de beste cameraman op trot die op de redactie door de gang wandelt. Voor een intens avontuur als dat reis je best met iemand waarmee je al een goeie band hebt.”

Tijdens het draaien waren Tom en Laurens op zoek naar het achtjarige meisje Delicia, die in een afgelegen bergstadje bonen moest plukken om te overleven. “Na een lange busreis van twee dagen arriveerden we eindelijk bij ons gastgezin in Cuatro Esquinas. Het was blijkbaar de eerste keer dat de inwoners twee blonde bleekscheten zoals Lau en mezelf zagen. Mensen kwamen ons bekijken zoals aapjes in de zoo. Ze stelden ons vragen zoals wie we zijn, vanwaar we kwamen, waarin we geloofden en wat onze politieke voorkeuren waren. De lokale evangelische priester nodigde ons uit om deel te nemen aan een ceremonie waarbij alle locals ons kwamen knuffelen en snoepjes geven. Het is heel erg vreemd om je ‘de witte’ te voelen in een gemeenschap die dat nog nooit eerder gezien heeft. De camera op Lau’s schouder had dus ook heel wat bekijks, vooral de kinderen hadden geen flauw idee wat dat ding was en durfden in het begin amper in onze buurt te komen.”

“Ik heb ook minder leuke herinneringen natuurlijk”, verandert Tom van toon. “Toen we in Matagalpa het prachtige verhaal filmden van een straathoekwerker die ooit zelf opgroeide als straatkind, stootten we op heel wat zware momenten. Zware momenten die ’s avonds doorgespoeld moesten worden met een shotje Flor de Caña of twee, of drie, of vier. Met mijn lokale vriend Francisco, die ik had leren kennen toen ik nog in Nicaragua woonde, verlieten we het café veel te laat. In de stad waar ik voordien woonde, León, was er nooit een probleem omdat ik zelf werkte met straatkinderen die ’s nachts mensen konden overvallen. In Matagalpa kende ik natuurlijk niemand en voor we het wisten, werden we in het nauw gedreven door twee gasten op een brommertje. Ze maanden Francisco aan om te komen kijken wat ze bijhadden waarop hij opeens wegspurtte en naar me toeriep om hetzelfde te doen. De jongen achterop de brommer zette de achtervolging te voet in maar gelukkig was ons hostel vlakbij en konden we ons op tijd in veiligheid brengen. Nadien wist Francisco mij te zeggen dat die jongens een pistool bij zich hadden. Als ik dat had geweten op het moment zelf, was ik wellicht stokstijf blijven staan en had ik alles afgegeven. Ik zou nooit het risico gelopen hebben om in de rug geschoten te worden maar lopen bleek blijkbaar de beste oplossing. Dezelfde nacht zagen we vanuit ons slaapkamerraam een vrouw overvallen worden door twee gasten op een brommertje.”

Een week nadat Tom en Laurens terug naar Antwerpen vertrokken, barstte in Nicaragua de revolutie uit tegen president Daniel Ortega, de volksheld die in 1979 dictator Somoza omver wierp maar veertig jaar later zelf het volk tegen zich keerde. “Als wij een week later vertrokken waren, hadden we daar vastgezeten aangezien alle luchthavens tijdens het begin van de revolutie afgesloten werden. Ik vond het jammer dat we niet hebben kunnen coveren hoe de hel daar is losgebarsten. Aan de andere kant zijn we ook wel ergens ontsnapt want de situatie werd daar extreem onveilig en journalisten werden aangevallen of gearresteerd. Ik zou het ondanks het gevaar niet kunnen laten hebben om mee te berichten over een dictator waar wij in Europa amper over gehoord hebben.”

Tom woont intussen terug in Antwerpen en is aan de slag voor productiehuis Geronimo. “Ik ben blij dat VRT ons de kans heeft gegeven om zo’n uitgebreide buitenlandse documentaire te maken. Ik ben ook trots dat ik het werk van Lau en mezelf hier in België kan tonen, vooral omdat het zo’n persoonlijk project was. Wat ik in de toekomst nog wil doen? Voor de camera staan en vertellen. Als kind stond ik op familiefeesten al op tafel met een geïmproviseerde microfoon verhaaltjes te brengen en eigenlijk is dat nog niet veel veranderd. Het liefst trek ik opnieuw naar het buitenland maar ook hier in België zijn er nog ontelbare interessante verhalen te vinden die nog niet verteld zijn. Gewoon goed blijven snuffelen”, besluit Tom al lachend.

De documentaire van Tom en Laurens ‘Kind zonder morgen’ werd vorige week uitgezonden op Canvas en is gratis te herbekijken op www.vrt.nu.